Over Helga Kos

Helga Kos is een typische schilder en tekenaar. Want zij houdt van het trage, zoekende proces van die twee disciplines. Waarbij je al werkende de mogelijkheden van je thema verkent en je ook het onverwachte kunt toelaten. Zoals wanneer je bijvoorbeeld een deel van een schilderij overschildert omdat het niet voldoet en er dan een nieuwe (onbedoelde) vorm of kleur ontstaat die een functie in je schilderij kan krijgen.

Over de schilderijen van Helga Kos

Haar productie bestaat uit schilderijen, tekeningen en grafiek. Waarin altijd een sterke suggestie van ruimtelijkheid is, zonder dat die ruimte vastgezet is in een perspectivisch model.

Die ambigue ruimtelijkheid helpt Helga Kos om afbeeldingen te kunnen maken die op herinneringen lijken, zegt ze zelf: ‘Want hoe zien herinneringen er eigenlijk uit? Of hoe ziet de werkelijkheid er uit waar je middenin staat. Op welke manieren kijk je ernaar? En hoe zien de beelden eruit die je daarvan opslaat? Hoe vertaal je een ervaring of herinnering naar een afbeelding op een stuk papier of doek.’ Die vraag is een terugkerend thema in haar werk.

Het komt erop neer dat je dan de dimensies van tijd (de 4e) en ruimte (de 3e) moet inkrimpen tot de twee dimensies van een plat vlak.
Helga Kos: ‘Ik begrijp best dat dit niet kan, maar het zoeken naar manieren om dit te benaderen levert me inzichten op over het karakter van ruimte, tijd, herinneringen en werkelijkheid.’

Het gebruik van perspectief in de kunst

Er is ooit, 600 jaar geleden, een oplossing gevonden om drie dimensies weer te geven op een plat vlak; door de Italiaanse architect Filippo Brunelleschi. Hij introduceerde het perspectief: een systeem van evenwijdige lijnen die aan een denkbeeldige horizon samenkomen in verdwijnpunten. Dit had hij nodig om zijn studies van klassieke bouwwerken goed op papier te krijgen.

Brunelleschi’s ‘uitvinding’ was dermate effectief dat westerse kunstenaars op grote schaal zijn methode gingen toepassen in hun schilderijen. En dat was weer zo effectief dat we nu dagelijks overspoeld worden met foto’s en afbeeldingen die volgens dit principe opgebouwd zijn.

Je zou zelfs kunnen verdedigen dat de fotocamera zijn vorm en functie gekregen heeft, in directe relatie tot Brunelleschi’s ideeën over perspectief ; met die heel specifieke manier om naar de werkelijkheid te kijken.

De camera moest hetzelfde produceren als er op duizenden perspectivisch correcte schilderijen te zien was. Allemaal gemaakt volgen Brinelleschi’s truc.

Wat wil Helga Kos laten zien met haar werk

ze zegt hier zelf over: ‘Het gebruik van het middelpuntsperspectief is voor mij te statisch en een te beperkende manier om afbeeldingen te maken. Want als je een gebeurtenis of herinnering wilt afbeelden is de tijdsduur waarin iets zich afspeelde mede van belang. Daarnaast hebben alle onderdelen van een beleving ook nog een hiërarchie. Dat iemand een rode jurk droeg is misschien belangrijker dan het gebouw waar ze voor stond. Of iemands hand kan in je beleving belangrijker zijn dan haar gezicht.
Eén ding is zeker: ondanks de vele (vakantie)foto’s die gemaakt worden lijken ze hoogst zelden op de ervaring van hoe het was.’

‘In mijn tekeningen en schilderijen zoek ik steeds naar de vorm die een herinnering (of ervaring, maar dat is bijna hetzelfde) zou kunnen hebben. Het zijn eigenlijk opties voor hoe zoiets eruit zou kunnen zien. Het gaat niet per se om een werkelijkheid die ‘echt’ is of bestaan moet hebben.

Ik wil dat mijn tekeningen in het hoofd van de toeschouwer een verbinding aangaan met zijn of haar herinneringen. Dat ze een werkelijkheid laten zien die je beter kunt voelen dan nameten.’

Studio, werkplek, ateliergebouw

Het atelier van Helga Kos is op het WG-terrein in Amsterdam, in een voormalige kraamkamer van het Wilhelmina Gasthuis. Het ziekenhuis uit 1897 bestond uit meer dan twintig gebouwen, losjes verspreid door de Helmersbuurt. In twee ervan, de Paviljoens 18 en 19, werken nu ruim 100 kunstenaars, verzameld onder de paraplu ‘Vereniging AtelierWG’. Daarnaast is er een stichting opgericht om culturele activiteiten in de gebouwen te organiseren en  beheert de stichting expositieruimte PuntWG, beneden in paviljoen 18.

Helga Kos: Ik ben vier jaar bestuurslid geweest van Stichting AtelierWG waardoor ik veel kunstenaars uit de twee gebouwen ken en me zeer verbonden voel met dit ateliercomplex. Ik heb daar, midden in de stad een groot en licht atelier waar het onwaarschijnlijk stil is en waar ik heel goed kan werken’

Studeren aan de Rietveld was inspirerend

Helga Kos: ‘Aanvankelijk wilde ik op de Rietveld Academie naar de afdeling Vrije Grafiek en Schilderen. Maar na het eerste algemene jaar koos ik voor wat toen Gebonden Grafiek heette. Omdat ik me bij die eerste afdeling niet thuis voelde. Gebonden Grafiek was een heel gastvrije en fluïde sectie. Er waren meerdere studenten die op andere afdelingen niet helemaal pasten. Later werd het de afdeling Grafisch Ontwerpen, daarna Audiovisueel en uiteindelijk, onder leiding van Jos Houweling, werd het Voorheen Audiovisueel.

Het voordeel van die afdeling was dat we heel vrij waren. Opdrachten kon ik bijvoorbeeld vaak met tekeningen uitvoeren. De lessen bestonden uit uitgebreide werkbesprekingen waarbij het concept achter je werk belangrijk was. Iets wat in die tijd bij de ‘vrije’ afdelingen van academies niet zo speelde. Eigenlijk ging de afdeling Grafisch Ontwerpen/Audiovisueel waar ik toen studeerde meer over kunst dan de afdeling Vrije Grafiek en Schilderen’.

En. . .
‘Er was een (analoge) filmcamera op de afdeling, die je voor een middag kon reserveren om tekenfilms mee op te nemen. Het was niet een echte animatiefilm opleiding maar we konden met die camera experimenteren en van daaruit de tekenfilmpjes maken voor het televisieprogramma Twee voor Twaalf.
Met twee medestudenten, die net zo enthousiast waren over animatiefilm als ik, maakten we als eindexamenproject een film voor de Schooltelevisie, die als promotiespot werd uitgezonden.’

‘Een paar jaar na mijn eindexamen van de Rietveld Academie heb ik nog twee jaar Rijksacademie gedaan.

Mijn opleiding heb ik meanderend bij elkaar gesprokkeld. De beslissingen die ik nam waren intuïtief, onberedeneerd en lijken op het eerste gezicht arbitrair. Maar terugkijkend blijkt dit schijn en klopten ze in relatie tot mijn interesses en talenten.’

Helga Kos en filmstudio De Dames

In de meer dan 45 jaar dat Helga Kos schildert waren ruimte en tijd, in samenhang met elkaar, een rode draad in haar werk. Dat dit zulke belangrijke thema’s zijn komt vast ook omdat zij de eerste tien jaar na de Rietveld Academie tekenfilms maakte. Film is bij uitstek een medium waarbij je na moet denken over hoe je de factor tijd gebruikt.

Als eindexamenproject had zij al met medestudent José Vonk een tekenfilm gemaakt en na het examen bleven ze samenwerken. Ze begonnen hun eerste bedrijf in een kleine halve woning in Amsterdam West: De Dames / animatiefilms en illustraties. Als opdrachtgever haalden ze verschillende omroepen, bedrijven en tijdschriften binnen.

Welterusten Schat

In 1986 maakten José Vonk en Helga Kos samen met Paul Haenen een ‘vrije’ film, gesponsord door het Nederlandse Filmfonds. Welterusten schat is een korte animatiefilm van ruim zes minuten, waar ze acht maanden aan werkten.

Ze ontwikkelen samen met Paul de ruwe structuur van het verhaal waarin vijf personages een rol spelen. Waarna Paul de definitieve tekst schreef en de stemmen van de vijf ‘acteurs’ insprak op een de geluidsband. Het werd een surrealistisch verhaal over de nachtelijke avonturen met een inbreken van Mies, echtgenote van een narrige banketbakker. Paul schreef als synopsis:

Kan er in 6 minuten wel zoveel gebeuren of is dit een valse afspiegeling van de werkelijkheid?

De film is gemaakt met cut-out techniek, waarbij je losse stukjes papier verschuift en uitwisselt onder een hangende, vaste camera. Acht maanden werk voor zes minuten film is veel. Maar De Dames en Paul werden beloond met een nominatie voor een Gouden Kalf. Daar bovenop koos Pieter Goedings, directeur van filmtheater De Movies, Welterusten Schat uit als voorfilm bij ‘Down By Law’, een speelfilm van Jim Jarmush. Een mooie combinatie die in 1987 zeven maanden lang in De Movies in Amsterdam te zien was.

Welterusten Schat - de crew van de film Welterusten schat film van Helga Kos Welterusten schat cut outs

Tekeningen voor Welterusten Schat: een ‘setfoto’, een stukje van een story board en verschillende cut-outs.

Animatiefilm versus schilderijen

Helga Kos: ‘Tien jaar lang heb ik geprobeerd het maken van tekenfilms te combineren met het schilderen. Helaas is dit niet gelukt, mede omdat film een enorm tijdrovende en veeleisende discipline is. Dus in 1988 nam ik, met pijn in het hart, afscheid van José, huurde een ateliertje en begon aan mijn schilderijen.’

Februari 2024

Contact

0 + 4 = ?

Atelieradres:

M. Van Bouwdijk Bastiaansestraat 129
1054 RV Amsterdam

Uitnodiging

Wil je een uitnodiging ontvangen voor één van mijn exposities of presentaties?

Geef naam en email adres op.